اهمیت تربیت (قرآن)تزکیه و تربیت نفس، از چنان اهمیتی برخوردار است که در قرآن هشت سوگند بر آن خورده، و تزکیه را قبل از تعلیم ذکر کرده. ۱ - اهمیت در تربیت۱.۱ - تکلیفی برعهده مؤمنانخیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان، تکلیفی بایسته برعهده مؤمنان است. یـایها الذین ءامنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا وقودها الناس والحجارة... «ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سخت گیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی کنند و آنچه را فرمان داده شده اند (به طور کامل) اجرا می نمایند.» ۱.۱.۱ - نجات خانوادهبه دنبال اخطار و سرزنش نسبت به بعضی از همسران پیامبر صخداوند در آیات مورد بحث روی سخن را به همه مؤمنان کرده، و دستوراتی در باره تعلیم و تربیت همسر و فرزندان و خانواده به آنها می دهد، نخست می فرماید: "ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها هستند نگاه دارید" (یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا وقودها الناس و الحجارة). نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش است، و نگهداری خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هر گونه آلودگی، در فضای خانه و خانواده است. این برنامه ای است که باید از نخستین سنگ بنای خانواده، یعنی از مقدمات ازدواج، و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز گردد، و در تمام مراحل با برنامه ریزی صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود. ۱.۲ - نشانه اهمیت تزکیهسوگندهای متعدد الهی، نشانگر اهمیت تزکیه و تربیت نفس است. والشمس وضحـها• والقمر اذا تلـها• والنهار اذا جلـها• والیل اذا یغشـها• والسماء وما بنـها• والارض وما طحـها• ونفس وما سوها• فالهمها فجورها وتقوها• قد افلح من زکـها. «به خورشید و گسترش نور آن سوگند، و به ماه هنگامی که بعد از آن درآید، و به روز هنگامی که صفحه زمین را روشن سازد، و به شب آن هنگام که زمین را بپوشاند، و قسم به آسمان و کسی که آسمان را بنا کرده، و به زمین و کسی که آن را گسترانیده، و قسم به جان آدمی و آن کس که آن را (آفریده و) منظم ساخته، سپس فجور و تقوا (شر و خیرش) را به او الهام کرده است، که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده.» ۱.۲.۱ - تزکیهآری رستگاری از آن کسی است که نفس خویش را تربیت کند و رشد و نمو دهد، و از آلودگی به خلق و خوی شیطانی و گناه و عصیان و کفر پاک سازد و در حقیقت مساله اصلی زندگی انسان نیز همین "تزکیه" است، که اگر باشد سعادتمند است و الا بدبخت و بینوا. ۱.۲.۲ - جواب سوگندهاآیه شریفه یعنی "قد افلح" جواب هشت سوگندی است که قبلا یاد شد، و جمله "و قد خاب... " عطف بر آن و جواب دوم است. و تعبیر از اصلاح نفس و افساد آن به تزکیه و تدسی مبتنی بر نکته ای است که آیه "فالهمها فجورها و تقواها" بر آن دلالت دارد، و آن این است که: کمال نفس انسانی در این است که به حسب فطرت تشخیص دهنده فجور از تقوی باشد، و خلاصه آیه شریفه می فهماند که دین، یعنی تسلیم خدا شدن در آنچه از ما می خواهد که فطری نفس خود ما است، پس آراستن نفس به تقوا، تزکیه نفس و تربیت آن به تربیتی صالح است، که مایه زیادتر شدن آن، و بقای آن است، هم چنان که در جای دیگر به این نکته تصریح نموده می فرماید: "و تزودوا فان خیر الزاد التقوی و اتقون یا اولی الالباب" و وضع نفس در فسق و فجور بر خلاف وضعی است که در صورت تقوا دارد. ۱.۳ - از اهداف بعثتتربیت و پرورش نفوس، از اهداف بعثت پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. ربنا وابعث فیهم رسولا منهم یتلوا علیهم ءایـتک ویعلمهم الکتـب والحکمة ویزکیهم انک انت العزیز الحکیم. «پروردگارا! در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند زیرا تو توانا و حکیمی (و بر این کار، قادری)» کما ارسلنا فیکم رسولا منکم یتلوا علیکم ءایـتنا ویزکیکم ویعلمکم الکتـب والحکمة ویعلمکم ما لم تکونوا تعلمون. «همان گونه (که با تغییر قبله، نعمت خود را بر شما کامل کردیم،) رسولی از خودتان در میان شما فرستادیم تا آیات ما را بر شما بخواند و شما را پاک کند و به شما، کتاب و حکمت بیاموزد و آنچه را نمی دانستید، به شما یاد دهد.» لقد من الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم ءایـته ویزکیهم ویعلمهم الکتـب والحکمة وان کانوا من قبل لفی ضلـل مبین. «خداوند بر مؤمنان منت نهاد (نعمت بزرگی بخشید) هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.» هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم ءایـته ویزکیهم ویعلمهم الکتـب والحکمة وان کانوا من قبل لفی ضلـل مبین. «و کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می خواند و آنها را تزکیه می کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!» ۱.۳.۱ - تزکیه قبل از تعلیمدر آیه شریفه "و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة" مساله تزکیه را قبل از تعلیم کتاب و حکمت ذکر کرده، و در دعای ابراهیم که چند سطر قبل نقل شد تعلیم کتاب و حکمت را جلوتر از تزکیه ذکر کرد، و این بدان جهت بوده که آیه مورد بحث در مقام توصیف تربیت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است مؤمنین امت را، و در مقام تربیت، تزکیه مقدم بر تعلیم علوم حقه و معارف حقیقیه است. و اما در دعای ابراهیم مقام، مقام تربیت نبود، تنها دعا و درخواست بود، از خدا می خواست که این زکات و علم به کتاب و حکمت را به ذریه اش بدهد، و معلوم است که در عالم تحقق و خارج، اول علم پیدا می شود، بعد تزکیه، چون تزکیه از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می یابد، پس اول باید به اعمال صالح و اخلاق فاضله عالم شد، و بعد به آنها عمل کرد تا به تدریج زکات (پاکی دل) هم به دست آید. ۲ - پانویس۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۴۵۲، برگرفته از مقاله «اهمیت تربیت». رده‌های این صفحه : تربیت | موضوعات قرآنی
|